الرسالات الفقهیه و الاصولیه

کتاب «الرسالات الفقهیه و الاصولیه» نوشته حضرت امام خمینی (س) که توسط «انتشارات عروج» وابسته به موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) به چاپ رسیده است.

الرسالات الفقهية و الأصولیة، مشتمل بر تعدادى رساله فقهى و اصولى امام خمينى(ره) است كه در سال 1432ق1392/ش، توسط مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى(ره) به‌عنوان بيستمين جلد موسوعه امام خمينى(ره) به طبع رسيد. اين اثر پيش از آن در سال 1378ش با نام «الرسائل العشرة» توسط همين مؤسسه به چاپ رسيده بود كه دو وجيزه به آن افزوده شده و با عنوان جديد منتشر شد.

الرسائل العشرة، تألیف امام خمینی(ره)، حاوی مطالب فقهی و اصولی است.

در روزهاى تعطيل و روزهاى نزدیک به آن، براى اين كه طلبه‌ها در اوقات فراغت به درس و تحصيل مشغول باشند و از مطالب عملى بهرمند گردند، اساتيد حوزه در اين ايام مباحث مختصرى را تدريس مى‌كنند، استاد گرانقدر حوزه امام راحل نيز همين شيوه را دنبال كردند و در طى دروس فقه و اصول، مباحث سودمند و مشكلى را تدريس فرمودند كه برخى از آنها را در رساله‌هاى مختصر و ارزشمندى نوشته‌اند.

محتوا

مباحث اصولى‌اى كه در اين اثر به آن پرداخته شده است، عبارتند از:

التقيّة

اين مبحث را پس از تدريس آن در سال 1373ق آنگاه كه روزهاى كمى از ايام تحصيل مانده نوشته است. اين مبحث بعد از بحث تقيه در وضو و مسح بر خفين آمده است. ظاهرا مؤلف هنگامى كه كتاب المكاسب المحرمه را نگاشت بر اين رساله تعليقه زد و در چاپ اول كتاب، حاشيه و متن با يكديگر مخلوط شد.

فروع العلم الإجمالي

اين رساله را مؤلف هنگام تدريس آن در سال 1375ق در هفت فرع و با همان ترتيب سيد‌ ‎يزدى(قدس‌سره) در عروه الوثقى نگاشته است. چنانچه در تقريرات شاگردان ايشان آمده، اين فروع را يك ماه قبل از انتهاى دوران تحصيل ايراد فرموده بود. آنگاه كه مباحث الفاظ در اصول فقه را به اتمام رسانيد و تدريس بخش دوم اصول را به سال بعد موكول نمود. اين رساله داراى مباحث ارزشمندى است كه تا كنون به چاپ نرسيده است، و ظاهرا وقت به يارى حضرت امام(قدس‌سره) نيامد تا آن را بازبينى كند و همچنان به صورت چك نويس و ناقص باقى مانده است.

توجه

امام خمينى(قدس‌سره) سه رساله ديگر نيز دارند كه به اين شيوه تقديم نمودند:

1- المسائل المستحدثة.

2- حكم من شغله السفر و من شغله في السفر.

3- حكم قضاء الصلوات عن الميت.

فوايد پنجگانه

اين فوائد سال‌ها پيش و در هنگام جوانى امام نوشته شده است و چنانچه از برخى شاگردان ايشان نقل شده، شايد نخستين كتابى است كه در فقه و اصول نگاشته باشد و مشتمل بر نكات مهم و رسائل سودمندى است كه عبارتند از:

1- قاعدة من ملك شيئاً ملك الإقرار به، گويى اين رساله يك نامه علمى است كه به صورت موضوعى رساله شيخ اعظم انصارى در اين قاعده را مورد نقد قرار مى‌دهد.

2- في تداخل الأسباب، يك قاعده اصولى.

3- في نقد قياس الأوامر التشريعية بالعلل التكوينية، اين مبحث در كلمات علماى اصول بسيار مورد نقد و بررسى قرار گرفته و منشأ آن خلط بين تشريع و تكوين و اعتبار و حقيقت است. اين قياس يكى از ستونهاى مهمى است كه علامه حائرى يزدى نظريات خويش را بر آن بنيان نهاده است، بدين جهت اين رساله به منزله نقدى علمى و متقن بر آراء اين علما است.

4- في موضوع علم الأصول، اين مبحث يكى از مباحثى است كه همواره مورد نقد و بررسى علماى اصول قرار گرفته بود، تا اين كه نظر پژوهشگران متأخر بر مبهم بودن اين بحث قرار گرفت؛ ولى برخى از شبهات آنان را به پايبندى به آن وادار مى‌ساخت. از ديدگاه مؤلف نيز موضوع همان حجت است، بدين علت رساله جداگانه‌اى در اين موضوع نگاشت تا اين شبهه مهم دفع شود.

5- في تبيّن الفجر فعلاً في الليالي المقمرة، اين يكى از فتاواى منحصر به فرد امام خمينى(قدس‌سره) مى‌باشد.

سه فايده

سه فايده ديگر نيز وجود دارد كه با دست خط امام خمينى(قدس‌سره) نوشته شده است:

1- فايده اول: در شرح عقود و ايقاعات.

2- فايده دوم: در شرطهاى مخالف قرآن و مباحث مربوط به آن.

3- فايده سوم: سخن در ابعاد مختلف روايتى است كه از رسول خدا(ص) نقل شده است كه فرمود: «على اليد ما أخذت حتّى تؤدّي».

ولى به يقين نمى‌توان آنها را به ايشان نسبت داد، زيرا برخى از مطالب اين دست‌نوشته‌ها با ديگر تأليفاتشان ناسازگار است؛ در حالى كه با تقريرات بحث‌هاى آیت‌الله بروجردى(قدس‌سره) همخوانى دارد كه شايد امام(قدس‌سره) آنها را از اين تقريرات نسخه‌بردارى نمود و به همين علت در ضميمه قرار داده شد.

روش تحقيق

1- ويرايش، جداسازى، قرار دادن عناوين مناسب و درج علامت‌هاى ويرايشى در متن.

2- استخراج منابع كتاب از آيات، روايات، اقوال و اشارات، به همراه شرح حال علمايى كه نامشان در متن آمده است.

3- قرار دادن فهارس فنى براى دسترسى آسان به مطالب.

در اين طبع از كتاب، علاوه بر رساله‌هاى مذكور در طبع 1378ش، دو وجيزه (نوشته مختصر) از آثار امام(ره) پس از فوائد پنج‌گانه ارائه شده است. اولین وجيزه تعليقه‌اى عربى بر رساله تقابل است. آيت‌الله شيخ جعفر تبريزى از شاگردان امام خمينى(ره) و از مقررين دروس اصول ايشان، رساله تقابل را كه مرحوم پدر وى آيت‌الله شيخ محمدحسين خيابانى تبريزى در موضوع تقابل در منطق نوشته بود به امام(ره) تقديم كرد و مصرّ بود كه امام(ره) بر آن تعليقه‌اى بنويسد و در اين اواخر امام به اين درخواست پاسخ مثبت داد و بر آن تعليقه‌هایى نوشت كه در اين موسوعه آمده است. اين رساله كه از قلم بسيارى از گردآورندگان فهارس كتب امام و تأليفات امام(ره) افتاده است، پيش از اين در شماره‌هاى 56-55 نشريه «كلام اسلامى» منتشر شده است.

«الذباحة الشرعية» رساله‌اى فارسی در موضوع ذبح شرعى حيوانات به‌وسيله دستگاه است. در سال 1347ش1388/ق امام(ره) نامه‌اى دريافت نمود كه مشتمل بر مطالبى عاطفى و استفتائات شرعى پيرامون ذبح با دستگاه بود. امام(ره) استفتائات ذبح با دستگاه را مستدل و به‌اختصار پاسخ گفت. اين رساله كه مشتمل بر مطالب فقهى و استدلالى است در صحيفه امام، ج2، ص217 منتشر شده و به جهت اينكه حاوى مباحث فقهى است در اين جلد از موسوعة امام خمينى(ره) ارائه شده است.

آدرس‌ها، ارجاعات و توضيحات مفيدى در پاورقى‌هاى كتاب ذكر شده است. فهارس آيات، احاديث، اسامى معصومين(ع)، اعلام، كتب وارده در متن، مصادر و مطالب نيز در انتهاى كتاب ذكر شده است.