ترتیب الامالیترتيب موضوعي لأمالي المشايخ الثلاثة: الصدوق و المفيد و الطوسي

کتاب حاضر در سال 1381 شمسی به عنوان کتاب سال ولایت انتخاب شده است.

ترتيب الأمالي؛ ترتيب موضوعي لأمالي المشايخ الثلاثة: الصدوق و المفيد و الطوسي، تأليف محمدجواد محمودى و به زبان عربى است. كتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در ده جلد، تنظيم شده است.
الف)- «ترتيب الأمالي»، ترتيبى است بر اساس موضوعات مختلف. موضوعاتى كه حديث‌هاى اين كتاب‌ها بر اساس آن دسته‌بندى شده است، عبارتند از: عقل، علم و جهل، توحيد، عدل، موت، برزخ، معاد، بهشت و دوزخ، احتجاج، نبوّت عامّه، نبوّت خاصّه، تاريخ انبيا و اسلام و امم و ملوك، امامت، تاريخ امامان دوازده‌گانه، حوادث و فتنه‌هاى واقع‌شده پس از پيامبر(ص)، آنچه مرتبط به ملائكه و شياطين و جنّ و حيوانات است، خوردنى‌ها و آشاميدنى‌ها (كه موضوعات اخير در كتابى به نام «السماء و العالم» آمده است)، مكارم اخلاق و مساوى اخلاق، احكام معاشرت با ديگران، حقوقى كه مردم بر همديگر دارند، آداب و سنن، آداب سفر، مواعظ، نواهى و معاصى، ابواب گوناگون فقه و احكام مانند طهارت، جنائز، صلات، صوم، زكات، جهاد، خمس، حج، امر به معروف و نهى از منكر، قرآن و دعا، عقود و ايقاعات، قضايا و احكام، شهادات، جنايات، حدود، ديات و غير اينها از عنوان‌هاى گوناگون كه هركدام از اين عناوين، زيرمجموعه‌هاى فراوانى دارد.
ب)- در اين ترتيب، بر اساس روش علاّمه مجلسى در «بحار الأنوار» و شيخ حرّ عاملى در «وسائل الشيعة» كار شده است، ولى مؤلّف، خود را در چارچوب روش آنها محصور نساخته؛ چراكه گاهى بابى جديد كه در آن‌ها نيست افزوده شده است و گاهى نيز بابى كه در امالى‌ها مطلبى درباره آن نبوده، حذف شده است.
ج)- در چينش احاديث، مراعات پيشين و پسين شده است و بر همين اساس، در هر باب، ابتدا احاديث امالى شيخ صدوق، سپس احاديث امالى شيخ مفيد و آنگاه احاديث شيخ طوسى آمده است. در مواردى كه هر سه كتاب يا دو تاى آن در حديثى از نظر سند و متن اتفاق دارند، ابتدا سند و متن پيشين آورده شده، آنگاه در ذيل آن به نقل كتاب دوم از اوّلى بسنده شده است. امّا در مواردى كه متن يكى بوده، ولى سندها اختلاف داشته، پس از آوردن متن و سند پيشين، سند دوم آورده شده و با آوردن كلمه «مثله» از تكرار متن خوددارى شده است و در مواردى كه اختلاف جزئى در متن بوده، به موارد اختلاف اشاره شده است و در صورتى كه اختلاف عبارت‌ها فراوان بوده، متن بعدى نيز تكرار شده است.
د)- احاديث اين كتاب، داراى دو نوع شماره است، يكى شماره‌هاى مسلسل مربوط به احاديث كه از اوّلين حديث باب اوّل آغاز و به ترتيب تا آخرين حديث باب آخر كتاب ادامه يافته است و ديگرى مربوط به هر باب است كه به‌صورت مستقل هر باب شماره‌گذارى مستقل شده است و براى اجتناب از مخلوط شدن شماره‌ها، شماره‌هاى مسلسل بين دو قوس قرار داده شده است. مجموع حديث‌هاى سه كتاب – با توجّه به تكرارى بودن برخى احاديث – 2997 حديث بوده است.
تعداد حديث‌هاى سه كتاب به‌تفكيك چنين است: امالى شيخ صدوق، شامل 97 مجلس و در مجموع 1044 حديث. امالى شيخ مفيد، شامل 42 مجلس و در مجموع 391 حديث و امالى شيخ طوسى، شامل 46 مجلس و در مجموع 1562 حديث، كه پس از تبويب و قرار گرفتن احاديث در باب‌هاى گوناگون و تقطيع برخى احاديث، مجموع احاديث «ترتيب الأمالي»، به 5642 حديث بالغ شده است.
هـ)- حديث‌هایى كه دربرگيرنده بيش از يك موضوع بوده، بر اساس موضوعاتى كه داشته، پراكنده شده و در جاى مناسب خويش درج شده است.
و)- در مواردى كه حديثى تقطيع شده است، براى اينكه خواننده به‌طور كامل از كتاب‌هاى سه‌گانه بى‌نياز گردد و براى اجتناب از برخى عواقب نامطلوب تقطيع، در يك مورد كه مناسب‌تر بوده است، حديث به‌طور كامل آورده شده و در موارد ديگر به محلّى كه به‌صورت كامل آمده ارجاع شده است.
ز)- نشانى هر حديثى در پايان هر حديث با خطى مشخص ميان دو قوس آورده شده است. در اين نشانى‌ها، ابتدا نام كتاب و سپس شماره مجلس، آنگاه شماره حديث آمده است. شماره‌گذارى‌هاى احاديث در نشانى‌ها، ممكن است اندكى با آنچه در اصل چاپ شده بوده، اختلاف داشته باشد و اين بدان جهت است كه در شماره‌گذارى‌هاى اصل، گاهى يك حديث به‌اشتباه تبديل به دو حديث شده و گاهى به‌عكس، دو حديث مستقل در ذيل يك شماره آمده است. البته، اين‌گونه موارد اندك است.
ح)- در مواردى كه حديث به‌طور كامل آورده شده، سند به‌طور كامل و با حفظ تمامى خصوصياتى كه در اصل بوده، آورده شده است، امّا در مواردى كه تقطيعى صورت گرفته، در واقع يك نوع تلخيص و درباره متن نيز به حداقلى كه مرتبط با موضوع بوده، اكتفا شده است.
ط)- يكى از مشكلات تقطيع و ترتيب موضوعى، اين بوده كه كتاب‌هاى سه‌گانه، بر اساس مجلس‌هاى متعدّد مرتب شده بود كه در ابتداى هر مجلس، شماره هر مجلس و تاريخ آن آمده است و در اوّلين حديث، سندى به‌صورت كامل و با حفظ خصوصيات و جزئيات ذكر شده، ولى در ادامه و در ابتداى حديث‌هاى بعدى، سندها تلخيص شده و گاهى با رمز و اشاره آمده است. به‌ناچار سندها در ابتداى هركدام از اين حديث‌ها، كه بر اساس موضوع پراكنده شده، تكرار شده است.
ى)- سعى شده در اين كتاب از بهترين نسخه‌هاى موجود استفاده شود؛ درعين‌حال توجه به ديگر چاپ‌ها نيز شده است. نسخه مورد استفاده از امالى شيخ صدوق، عبارت است از نسخه چاپ‌شده از سوى مؤسسه بعثت كه بر اساس نسخه‌هاى خطى متعددى آماده شده است. نسخه مورد استفاده از امالى شيخ مفيد، نسخه‌اى است كه توسط آقايان حسين استاد ولى و شيخ على‌اكبر غفارى تحقيق شده و اساس كار آنها بر چهار نسخه خطى بوده است و نسخه مورد استفاده از امالى شيخ طوسى، نسخه چاپ‌شده توسّط مؤسسه بعثت است، كه اين چاپ با استفاده از نسخه خطى نوشته‌شده در سال 582ق و با مقابله نسخه چاپ سنگى و چاپ حروفى سال 1384ق، در نجف اشرف، انجام گرفته است. درعين‌حال، با توجه به وجود اشتباهاتى كه در اين چاپ‌ها وجود داشته، نویسنده، سعى نموده با مراجعه به مصادر مختلف و به‌ويژه اصولى كه بر اينها مقدّم بوده، اقدام به تصحيح نمايد. درعين‌حال هيچ موردى بدون اشاره و استدلال تغيير نيافته است.
ك)- گاهى براى تكميل عبارتى، به‌ناچار كلمه يا كلمه‌هایى اضافه شده، كه جهت حفظ امانت، اين‌گونه موارد ميان كروشه [] قرار داده شده است.
ل)- اين كتاب، صرف ترتيب امالى‌هاى سه‌گانه نمى‌باشد، بلكه احاديث آن تخريج شده و براى هركدام، مصادر و سندهاى گوناگونى نقل شده است. گاهى يك حديث كوتاه كه از اهميّت بيشترى برخوردار بوده، چندين صفحه تخريج شده است؛ به‌عنوان نمونه، براى حديثى كه پيرامون صلوات بر پيامبر(ص) و لزوم اضافه «آل» در صلوات بر آن حضرت مى‌باشد، بيش از پنج صفحه تخريج وجود دارد و يا حديثى كه در آن به‌اختصار به خطبه فدكيّه حضرت زهرا(س) اشاره شده است، 25 مصدر جديد، در حدود چهار صفحه براى آن آمده است؛ البتّه همه تخريج‌ها در پاورقى آورده شده است.
م)- در مواردى كه حديثى نياز به شرح داشته، يا لغتى بايد معنا مى‌شده است، در پاورقى‌هاى كتاب شرح شده است؛ البته در اين شرح‌ها، از نوشته‌ها و شروح علماى سلف همچون علامه مجلسى در «مرآة العقول» و «بحار الأنوار» استفاده شده است.