التعادل و الترجیج

کتاب «التعادل و الترجیح»، تالیف بزرگ اندیشمند عرصه فقه و اصول ، مرحوم امام خمینی ، بحث از اختلاف و تعارض روایات فقهی با یکدیگر، از مهم‌ترین مباحث اصولی شمرده شده و از پایه‌های اجتهاد محسوب می‌گردد. این کتاب توسط انتشارات عروج به چاپ رسیده است.

ساختار کتاب

این کتاب به شیوه استدلالی رایج در کتاب‌های اصول فقه ، یکی از برجسته‌ترین بحث‌های اصولی را با طرح و نقد آرای اندیشمندان این عرصه به سامان رسانده است و حاوی نظریات جدیدی در این موضوع است.

گزارش محتوا

مقدمات کتاب شامل ۵ مبحث است. مقدمه اول از دلیل عدم تعارض عام و خاص سخن می‌گوید. پیش فرض اولیه تشخیص تعارض این است که دو حدیث مختلف را در محیط تشریع که شبیه به عرصه قانونگذاری است، در نظر بگیریم. روش خداوند متعال و رسول او صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و نیز ائمه علیه‌السّلام این بوده که قوانین کلی و اصول آن را بیان کرده و استثنائات و قیود و شریط آن را در بسیاری موارد، به شکل مجزا طرح می‌کند. با توجه به این نکته، عرف، بین عام و خاص تعارضی نمی‌بیند و جمع بین آن دو را معقول می‌داند.
روایات وارد شده در حل تعارضات بین احادیث ، عام و خاص را شامل نمی‌شود، چرا که بین عام و خاص، از دیدگاه عرفی تعارضی وجود ندارد.
در مقدمه سوم، بطلان قاعده اولویت جمع دو روایت متعارض از کنار گذاشتن آنها (الجمع مهما امکن الی من الطرح) اثبات شده است.
مقدمه چهارم، نظریه شیخ اعظم انصاری را در مورد خارج بودن مقدم ساختن روایتی که دلالت آن به شکل نص است، از معیار ترجیح به دلالت، به نقد می‌کشد. ایشان معتقد است که ترجیح به دلالت، منحصر در تعارض ظاهر و اظهر است و دلالت نصی را در بر نمی‌گیرد. موارد خارج از محدوده روایات ناظر به حل تعارض، در مقدمه پنجم بحث می‌شود.