منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه

«مِنهاجُ البَراعَةِ فی شرح نهجِ البَلاغة» کتابی به زبان عربی نوشته قطب‌الدین راوندی عالم شیعه در قرن ششم هجری قمری، از نخستین‌ شرح‌های نگاشته‌شده بر نهج البلاغه. رویکرد غالب شرح راوندی، ادبی و سپس اعتقادی است و بر شرح‌های پس از خود به‌ويژه شرح ابن‌ابی‌الحدید تأثیر فراوانی گذاشته است. راوندی باورهای فرقه‌های مختلف اسلامی مثل مشبهه،‌ اشاعره و معتزله را در کتاب خود نقد کرده است. شرح راوندی تاکنون چند بار منتشر شده است.

منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، نوشته فقیه، متکلم، محدث و ادیب شیعه، سعید بن هبةالله راوندی معروف به قطب راوندی است. راوندی نگارش کتاب را در سال ۵۵۶ قمری به پایان رسانده است. او در متن خود نامی برای کتاب ننوشته، ولی شاگردش منتجب‌الدین رازی این کتاب را با نام منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغه فهرست کرده که در دو مجلد بوده است.

ویژگی‌ها
راوندی به‌گفته خودش نخست خطبه اول نهج‌البلاغه را به‌تفصیل شرح کرده بود و پس از پایان آن تصمیم گرفت همه نهج‌البلاغه را شرح کند.

راوندی خطبه اول را که شرحی مفصل دارد بخش‌بخش کرده و هر بخش را جدا توضیح داده، ولی به‌جز خطبه اول هیچ خطبه و نامه‌ای را شرح تفصیلی نداده است؛ به عبارت دیگر پس از خطبه اول روش خود را تغییر می‌دهد؛ به این صورت که ابتدا چند خطبه را ذکر می‌کند و سپس الفاظ مشکل آن چند خطبه را یک‌جا توضیح می‌دهد. تعداد این خطبه‌ها گاه به سی خطبه نیز می‌رسد. در بخش نامه‌ها و حکمت‌ها نیز همین روش حاکم است. این روش باعث شده است استفاده از این کتاب با دشواری روبه‌رو شود و خواننده برای فهم هر عبارت در چند صفحه جستجو کند؛ چنانکه بسنده کردن راوندی به توضیح عبارات مشکل و نه همه عبارات، باز هم بهره‌گیری از کتاب را دچار کاستی کرده است.

رویکرد ادبی
این شرح رویکردی ادبی دارد و از دانش‌های صرف،‌ نحو، بلاغت و لغت استفاده فراوان برده است؛ چنانکه برای توضیح احادیث از اشعار شاعرانی چون حسان بن ثابت، امرؤ القیس، کمیت اسدی و دیگران نیز بهره می‌برد. او هم‌چنین به نسب افراد و شخصیت‌ها مذکور در کلام امام علی(ع) توجه کرده و آنها را معرفی کرده است. و در موارد زیادی از آیات قرآن و علوم قرآنی نیز استفاده نموده است.

رویکرد اعتقادی
راوندی در شرح خود گاه رویکرد اعتقادی و کلامی دارد و در موارد متعددی از مبانی اعتقادی شیعه دفاع کرده و آراء مذاهب دیگر را نقد می‌کند و معمولاً نظر خود را با عبارت «اصحابنا» بیان می‌کند. او در این مسیر بیشتر از احادیث و مشخصاً از احادیث امام علی(ع) استفاده کرده است. به‌عنوان نمونه باورهای مُشَبِّهه و اشاعره را نقد کرده و رابطه ذات و صفات الهی را توضیح داده است؛ چنان‌که گاه باورهای معتزله را نیز نقد کرده است. راوندی در ذیل جمله سلونی قبل أن تفقدونی درباره علم امام سخن می‌گوید و نتیجه می‌گیرد که با توجه به علم امام علی(ع)، او شایستگی امامت دارد.

استفاده از قرآن و حدیث در شرح
در منهاج البراعة برای تبیین معانی لغات، گاه به آیه‌های قرآن نیز تمسک شده است؛ چنانکه احادیث زیادی نیز در این کتاب به کار رفته است. با این حال راوندی در نقل روایات چندان در بند استناد و ذکر منبع نبوده و در موارد بسیار کمی سند روایت را ذکر کرده و در موارد بسیاری نیز نقل‌قول‌های بدون منبع آورده است و با عباراتی کلی مثل گفته‌اند و گفته می‌شود نقل‌قول کرده است.