کتاب «دیوان امام»، مجموعه اشعار امام خمینی سلام الله علیها، به زبان فارسی است. این اثر توسط انتشارات عروج وابسته به موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) و در قطع رحلی به چاپ رسیده است.
امامخمینی بر حسب ضرورت از هنر شعر برای ابراز عقاید و بیان رازهای دل بهره میجست، و پس از فراغت از ادای وظیفه و در احوال خاص، غزل یا قطعهای حتی در حاشیه روزنامهای مینوشت.
فرایند سرایش اشعار و شکلگیری دیوان امامخمینی را میتوان به دو دوره، تقسیم کرد:
دوران جوانی: بخشی از سرودههای امامخمینی که در دیوان آمده، مربوط به دوره جوانی اوست. اما هیچیک از اشعار این دوران به صورت دیوان، چاپ نشده و به دلایل نامعلوم، مفقود شدهاست.
دوران کهنسالی: امامخمینی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به خواهش و اصرار فاطمه طباطبایی، دوباره اشعاری در قالبهای متنوع و بیشتر با مضامین عرفانی سرودهاست.
امامخمینی در بیشتر قالبهای شعر فارسی، سرودههایی دارد و از بیشتر آرایههای ادبی بهره جسته و از میان سبکهای چهارگانه مشهور ادیبان ایرانی، به سبک عراقی نظر داشتهاست.
هیچیک از سرودههای امامخمینی تا وقتی ایشان در قید حیات بوده، به صورت مستقل چاپ و منتشر نشد. تا اینکه مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی در سال ۱۳۷۲ توانست «دیوان امام» را تنظیم و منتشر سازد.
برخی غزلیات دیوان، بهویژه غزل «چشم بیمار» مورد توجه ویژهای قرار گرفتهاست. برخی نیز بر این غزل، شرح نوشتهاند.
ویژگی های اشعار
امامخمینی در بیشتر قالبهای شعر فارسی، سرودههایی دارد و بدین ترتیب، اشعار بهجایمانده از ایشان، ۱۴۹ غزل، ۱۱۷ رباعی، سه قصیده، دو مسمّط، یک ترجیعبند و چندین قطعه و اشعار پراکنده و ناتمام است که به ترتیب یادشده در دیوان جمعآوری شدهاست. ایشان در اشعار خود بیآنکه دچار تکلّفی شده باشد، از بیشتر آرایههای ادبی بهره جستهاست. نزدیک به سی آرایه ادبی در دیوان ایشان آمده که البته برخی از این آرایهها نسبت به دیگر صنایع، کاربرد بیشتری داشتهاست؛ مانند: مراعات نظیر، انواع جناس، تضاد و مبالغه. این آرایهها در بسیاری از موارد به خودی خود آشکار نمیشود و همین، بیانگر طبیعیبودن شعر امامخمینی است.
بیشتر غزلیات امامخمینی حامل معانی عرفانی و اخلاقی و گاهی مناجاتی است و حالات شخصی و تجربههای عرفانی ایشان را بازتاب میدهند. رباعیات که عمدتاً در دوران پایانی عمرشان سروده شده، خلاصه برداشت ایشان از هستی و سلوک و اخلاق و گاه سیاست است؛ از اینرو موضوعات مطرحشده در دیوان امامخمینی را میتوان بیشتر عرفانی ـ اخلاقی دانست؛ مانند عشق الهی، وحدت وجود، توجه به مقام فنا و اخلاص و ریا. همچنین در بیشتر موضوعات، به گونهای کاملاً آشکار و مشحون، از مضامین قرآنی و روایی در سه شیوه استفاده شدهاست:
اقتباس و حلّ: در این روش، عین عبارت قرآن با اندکی تغییر، در لابهلای اشعار اقتباس میشود:
گر تو آدمزاده هستی «عَلَّمَ الأَسما» چه شد؟ «قاب قوسینت» کجا رفتهاست، «أو أدنی» چه شد؟
اثرپذیری تلمیحی: در این شیوه، بیآنکه ذکری مستقیم از آیهای به میان آید، به مضمون آن اشاره میشود: هر طرف رو کنم تویی قبله // قبله، قبلهنما نمیخواهد که به آیه «فَأَینَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ» اشاره است و یا با اشاره به حدیث نبوی(ص) «الفقر فخری» چنین میسراید: «فقر، فخر است اگر فارغ از عالم باشد»
اثرپذیری واژگانی: در این روش کاربرد واژگانِ قرآنی و روایی به شکل مفرداتی همچون اوصاف و اسمای الهی، نام پیامبران، اوصاف بهشت و دوزخ میآید:
این پریشانحالی از جام «بَلی» نوشیدهام این «بَلی» تا وصل دلبر، بیبلا دمساز نیست دل درویش به دست آر که از سِرِّ «اَلَست» پرده برداشته، آگاه ز تقدیرم کرد
بُنمایههای شعر عرفانی امامخمینی نشانگر نظر داشتن ایشان به اشعار شاعرانی چون عطار، مولوی، عراقی و بیش از همه حافظ و سعدی است؛ برای مثال، اهمیتبخشی به شعر سعدی در این سروده ایشان بهروشنی بیان شدهاست: شاعر اگر سعدی شیرازی است بافتههای من و تو بازی است
نقد و بررسیها0
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.