درس گفتار حکمتشرح منظومه ملاهادی سبزواری

درس‌گفتار حکمت (شرح منظومه) حاصل درس‌گفتارهای آیت‌الله حسینعلی منتظری است که در هفت جلد به زبان فارسی گرد آمده است. در این کتاب فلسفی، شرح منظومه عربی ملا هادی سبزواری توسط آیت‌الله منتظری به فارسی بیان و شرح شده و سپس به صورت درس‌درس درآمده و چاپ شده است.

احمد منتظری در مقدمه‌ای که بر جلد اول کتاب نوشته توضیح می‌دهد: آيت‌اللّه منتظرى در سال‌هاى پايانى از عمر خود، تدريس «شرح منظومه» را به‌طور خصوصى براى چند تن از بستگان نزديك، از جمله اينجانب شروع كردند و به مرور، تمامى بخش حكمت اولى و مقدارى از بخش طبيعيات آن كتاب را تبيين و تشريح كردند. خوشبختانه همۀ جلسات آن درس ضبط و سپس بر روى كاغذ پياده شده، كه توسط چند تن از شاگردان معظم‌له بررسى شد….

او در مقدمه از كسانى كه در تنظيم و تحقيق اين محصول علمى نقش داشته‌اند، قدردانى و تشكر کرده؛ به خصوص حجة‌الاسلام والمسلمين حاج شيخ حسنعلى بنكدار، كه پس از پياده شدن نوارها، متن نوشتارى آن را با دقّت ملاحظه و با تحفّظ بر مطالب استاد، با تصرّف اندكى در عبارات و ويراستارى متناسب با مطالب، عناوينى هم براى آن تهيه نموده‌ و علاوه بر آن، خطبۀ كتاب را تا سخن مرحوم سبزوارى: «يا واهب العقل لك المحامد» كه آیت‌الله منتظری تدريس نكرده بودند، توضيح داده است. نيز از حجة‌الاسلام والمسلمين شيخ احمدرضا اسدى، از اساتيد فلسفه و عرفان حوزۀ علميه، که مجدداً متن را با دقت زياد بازبينى و با عنايت بر تحفّظ مطالب استاد، اصلاحات و ويراستارى نموده و مضاف بر آن از سوى خود پاورقى‌هايى را كه با كلمۀ (اسدى) پايان يافته، بر آن افزوده است. همچنين از حجج اسلام: سيّد ابراهيم حجازى، عباس اخضرى و حجت‌اللّه اخضرى مقابلۀ مكرّر این اثر را انجام داده و مقدارى نيز ويراسته و عنوان‌گذارى كرده‌اند، در مقدمه کتاب تشکر شده است.

کتاب، هفت جلد دارد؛ محتوای مطالب آن پس از بازبینی‌های اشخاص فوق و نکات ویرایشی و توضیحات و حواشی آنان به صورت درس‌درس پیاده و سپس چاپ شده است. در جلد اول پس از مقدمه، از درس اول تا سی‌ام ارائه شده است. جلد دوم از درس سی و یکم تا شصت و چهارم را در خود جای داده است. جلد سوم از ادامه درس شصت و چهارم تا نود و نهم را، جلد چهارم از درس صدم تا صد و چهل و یکم را، جلد بعدی از درس صد و چهل و دوم تا صد و نود و سوم را، جلد ششم از صد و نود و چهارم تا دویست و پنجاه و پنجم را و آخرین جلد یعنی جلد هفتم، از درس دویست و پنجاه و ششم تا دویست و هشتاد و دوم را در خود جای داده است. این، صورتی است که در فهرست مطالب جلدها گفته شده ولی ظاهرا درس شصت و چهار در آخر جلد سوم را درس شصت و چهار در اول جلد چهارم، دو درس مجزا باشد و این اشتباه در نشر مطالب کتاب رخ داده باشد؛ از این‌رو می‌توان تعداد درسهای کتاب را با احتساب این تکرار، دویست و هشتاد و سه درس دانست.

پاورقی‌های کتاب علاوه بر ذکر ارجاعات، حاوی مطالب مفیدی در شرح محتوای مطالب ا ست و گاه بیش از یک صفحه را در خود جای داده است مثلا پاورقی صفحه 602 و 603 از جلد سوم کتاب.

صورت ارائه محتوای مطالب کتاب اینگونه است که ابتدا متن عربی اشعار و شرح عربی ملاهادی سبزواری در میان کادر ذکر شده است، سپس عبارات نویسنده در شرح آن ذکر شده و احیانا حواشی و توضیحات مربوط به شرح فارسی هم در پاورقی آمده است. همچنین در لابلای شرح فارسی، عباراتی کوتاه از متن شرح منظومه ملاهادی ذکر شده که با عنوان توضیح متن به صورت تکه‌تکه متن اصلی که در اول درس ذکر شده است، توضیح و شرح یافته است.