تاسیس الشیعه الکرام لعلوم الاسلامویلیه: مختصر الکلام فی مولفی الشیعه فی صدر الاسلام للسید عبدالحسین شرف الدین العاملی (م 1377)

«تاسیس الشیعه الکرام لعلوم الاسلام» نوشته السید حسن الصدر الکاظمی العاملی (م 1354) و تحقیق الشیخ محمد جواد المحمودی و تعلیق و مراجعه السید عبدالستار الحسنی می باشد. این کتاب در 2 جلد به همت موسسه تراث شیعه به چاپ رسیده است.

تأسیسُ الشیعةِ لعلومِ الاسلام یا تأسیس الشیعةِ الکِرام لِفُنون الاسلام و یا تأسیس الشیعة الکرام لِکُلّ عُلومِ الاسلام، معروف‌ترین اثر سید حسن صدر (۱۲۷۲-۱۳۵۴ق) است. این کتاب در چهارده بخش خدمات شیعیان دوازده امامی را در تأسیس و تکمیل علوم اسلامی نشان داده است. نسخه همراه با تحقیق و تعلیق این کتاب در سال ۱۳۹۶ش، جایزه کتاب سال حوزه علمیه و کتاب سال جمهوری اسلامی ایران را دریافت کرد. سید حسن صدر این کتاب را در سال ۱۳۳۰ق با تغییر در طبقه‌بندی علوم، خلاصه کرد و با نام الشیعه و فنون الاسلام منتشر ساخت.

سید حسن صدر در سال ۱۲۷۲ق در کاظمین به دنیا آمد. وی پس از هفده سال تحصیل در حوزه علمیه نجف، در فقه و اصول به اجتهاد رسید. سید حسن به دلیل تبحر در علم حدیث، به محدث کاظمینی معروف بود. میرزای شیرازی و ملاحسینقلی همدانی از استادان وی بودند. وی پس از درگذشت میرزای شیرازی، از مراجع شیعه شد. او ۸۲ کتاب نوشت که معروف‌ترین آن‌ها، کتاب تأسیس الشیعة است. صدر در سال ۱۳۵۴ق درگذشت و در کاظمین دفن گردید.

سید حسن صدر با هدف نشان دادن سهم شیعه در تأسیس و تکمیل علوم اسلامی، کتاب تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام را در سال ۱۳۲۸ق تألیف و در سال ۱۳۷۰ق منتشر کرد. او این کتاب را در واکنش به ادعای جرجی زیدان (درگذشت ۱۹۱۴م) نوشته است. جرجی زیدان مدعی بود شیعه، گروه کوچکی بود که از بین رفته و آثار قابل‌اعتنایی از آن برجای نمانده است.

کتاب از نظر ساختار و چینش فصول، از یک مقدمه و چهارده فصل تشکیل شده که پیشتازی شیعه در علوم و فنون متفاوت اسلامی را بیان می‌کند. عناوین فصول به شرح ذیل است:

1- نحو 2- صرف 3- لغت 4- معانی و بیان و بدیع 5- عَروض 6- فنون و روش‌های شعر 7- تاریخ و سیره 8- علم حدیث 9- تأسیس علم حدیث و رشد آن 10- علم فقه 11- علم اصول فقه 12- علوم قرآن 13- علم کلام 14- علم اخلاق

محتوا

از حیث محتوای کتاب، می‌توان به نکات زیر اشاره کرد:

نویسنده کتاب پس از نام و حمد و ستایش خدا به دلیل قراردادن کلید علوم اسلامی در دست شیعیان، از شیعه و شخصیت‌های شیعی نام می‌برد و معتقد است که شیعه از زمان پیامبر(ص) شروع شده و واژه اهل‌سنت بعد از صلح امام حسن(ع) با معاویه آغاز شد و متأخر است.
منظور نویسنده از شیعه، شیعیان دوازده امامی است نه شیعه زیدی و اسماعیلی. ازاین‌رو از ابن سینا که به نظر او، شیعه زیدی بود، نام نبرده است.
صدر، ابوالاسود دوئلی را مؤسس علم نحو و شیعه‌ای کامل و شاعری سریع‌الجواب معرفی کرده که به دستور امام علی(ع) و راهنمایی وی به این هدف نائل آمد.
نویسنده در بحث علم تفسیر نیز نخستین نفر را سعید بن جبیر ذکر کرده و گفته است که قبل از وی کسی را نیافته که درباره تفسیر مطلبی نوشته باشد. صدر همچنین از کتاب محمد بن عمر کَشّی، رجال‌شناس شیعه، شاهد آورده که دلیل شهادت سعید بن جبیر به‌دست حجاج، شیعه‌بودن وی بوده است.
سید حسن، حاکم نیشابوری (متوفای ۴۰۵ق) را نخستین مؤلف علم درایه می‌داند و از ابن‌تیمیه، عبدالکریم سمعانی (متوفای ۵۶۲ق) و شمس‌الدین ذهبی (متوفای ۷۴۸ق) از علمای اهل‌سنت نقل کرده که وی شیعه بوده است. ذهبی در کتاب «سیر اعلام النبلا»، حاکم نیشابوری را سنّی دارای گرایش شیعی معرفی کرده است.
سید حسن صدر، امام علی(ع) را نخستین نویسنده اخلاق ذکر می‌کند که نامه‌ای را هنگام برگشت از جنگ صفین خطاب به فرزندش به نگارش درآورد.