الخصائص العلویه علی سائر البریه

از ميان آثار متعددى كه دربارۀ اهل بيت نگاشته شده، كتاب «الخصائص العلويه على سائر البرية» تألیف ابوالفتح محمد بن احمد بن على نطنزى (م ۵۵۰ق) از آثار قرن ششم هجرى است كه به نحو مستقل باقى نمانده، اما بخش هایی از آن در كتاب هایی همچون مناقب آل ابی طالب ابن شهر آشوب، فرائدالسمطين جوينى (متوفى ۷۳۰ ق)، الیقین سید بن طاوس و … بر جاى مانده است.

بیان علما در نقل از خصائص نطنزی نشان می دهد که این کتاب در اختیار آنان بوده است. برخی از علما به صراحت و برخی به اشاره از این کتاب نقل کرده اند که برخی از این ناقلان به ترتیب زمانی چنین اند:

۱ـ معاصر او، ابن شهر آشوب متوفای ۵۸۸، صریحاً از آن نام برده، و ۶۵ حدیث از آن نقل کرده و در ضمن مقدمه کتاب مناقب آل ابی طالب، آن را در شمار منابع خود از کتب تسنن یاد کرده است. وی ضمن اشاره به اين كتاب و نام مؤلف آن، ابوعبدالله محمدبن احمد نطنزى، تصريح كرده كه كتاب را از مؤلف به سماع (ناولنى) دريافت كرده است (ج ۱، ص ۱۱). ابن شهرآشوب در معالم العلماء (ص ۱۱۹) نيز به نطنزى اشاره كرده و درباره وى چنين آورده است: «ابوعبدالله محمدبن احمد النطنزى، عامى له كتاب الخصائص العلوية على سائر البرية و كتاب المآثر العلويه لسيد الذرية». ابن فوطى در مجمع الآداب (ج ۴، ص ۸۳۱) در شرح حال قوام الدين محمدبن على الأهركينى گفته است: «انه سمع كتاب الخصائص العلويه على سائر البرية و المآثر العليه لسيد الذريه سنه ۵۶۰ ق». عبارت ابن فوطى دلالت دارد كه عنوان كامل كتاب «الخصائص العلوية على سائرالبريه و المآثر العلية لسيد الذريه» است كه ظاهراً چنين نيز باشد و كلمه «كتاب» در قبل از ادامه عنوان «المآثر العليه» در معالم العلماء بايد خطاى كتابت باشد.

۲ـ ابن حلّی متوفای ۶۴۵ در مثیرالاحزان (ص ۱۹۶) یک حدیث.

۳ـ سید ابن طاووس متوفای ۶۶۴ در کتاب الیقین (ص ۱۹۶)، یازده حدیث.

۴ـ علی بن عیسی اربلی متوفای ۶۹۲ در کشف الغمه، سه حدیث.

۵ـ علامه حلی متوفای ۷۲۶ در کشف الیقین، دو حدیث نقل کرده است.

۶ـ جمال الدین یوسف بن حاتم شامی (قرن هفتم)، در کتاب الدر النظیم فی مناقب الائمه اللهامیم، بیست حدیث.

۷ـ ابراهيم بن محمد جوينى (۷۳۰-۶۴۴ ق) پنجاه و شش حدیث. او در كتاب فَرائدُ السِّمْطَیْن فی فَضائل المُرْتَضی و البَتول و السِّبْطَیْن و الأئمّة مِن ذُرّیتهم علیهم السلام از كتاب نطنزى به روايت مشايخ خود به سلسله سند متصل به مؤلف، مطالب فراوانى نقل كرده است. وی در مجموع به چهار طريق، ۵۶ روايت از كتاب الخصائص العلوية را در كتاب خود آورده است.

۸- زین الدین بیاضی متوفای ۸۷۷ در کتابش الصراط المستقیم إلی مستحقی القدیم با اشاره از آن یاد کرده و نُه حدیث آورده است.

۹- کتاب نزد علامه مجلسی بوده، چنان که در بحار الأنوار (ج ۱۰۷، ص ۱۳۲) ذیل اجازات بنی زهره می گوید: «ومن ذلک کتاب خصائص امیرالمؤمنین علیه السلام للنطنزی…».

۱۰- سید ضیاء الدین ابوالرضا فضل الله بن علی راوندی (۴۸۳ ـ ۵۷۱) کتاب را در اختیار داشته، چنانکه در مقدمه کتاب النوادر ضمن بر شمردن مشایخ خود گوید: محمد بن احمد نطنزی کاشانی (۴۸۰ ـ ۵۵۰) صاحب کتاب الخصائص، که سید راوندی چندین دعای پیامبر و امامان را در ضمن یک رساله، از او روایت کرده است. ( النوادر، ص ۲۰، رقم ۹).

بازسازی کتاب الخصائص

همانطور که اشاره شد کتاب الخصائص العلويه على سائر البرية و المآثر العليه لسيد الذريه نوشته نطنزی در گذر ایام از میان رفته و بخشهایی از آن در کتب معتبر به نقل شاگردانش و یا دیگر علما به جای مانده است.

برخی از پژوهشگران با جستجوی منابع تلاش می کنند کتابهای مفقود را بازسازی و منتشر کنند؛ کوشش های علمی این دانشوران در نشر کتبی همچون تفسیر ابوحمزه ثمالی، کتاب زید بن وهب جهنی (م ۸۴ق) و … نمایان است.

در همین راستا آقای علی آل کوثر نیز کوشیده است متن کتاب الخصائص العلویه را بازیابی کند. وی در این تلاش علمی، توانسته ۱۴۷ حدیث را در ۵۷ باب از بیش از ده عنوان کتاب گرد آورد. موضوعات مطرح شده در این احادیث شامل فضائل و مناقب رسول خدا، امیر مؤمنان، فاطمۀ زهرا و حسنین علیهم السلام، فاطمه بنت اسد، حمزه سید الشهداء، و بیان معجزات امام صادق علیه السلام است. محقق احادیث را بر حسب زمانی مرتب گردانیده است.

کتاب با روایت «ان رسول الله الشمس و علی القمر، و فاطمة الزهرة، والحسن و الحسین الفرقدان» آغاز می شود.

عناوین گویا موضوعات کتاب را مشخص کرده و جای احادیث در مصادر گونان در پاورقی ها نشان داده شده است.

از منابع محقق کتاب که کتاب نطنزی از آنها استخراج شده است، می توان عناوین ذیل را نام برد:

الدر النظیم فی مناقب الائمة اللهامیم نوشته یوسف بن حاتم شامی، مناقب آل ابی طالب نوشته ابن شهر آشوب، فرائد السمطین نوشته ابراهیم جوینی، کشف الغمة نوشته عیسی اربلی، کشف الیقین نوشته علامه حلی، مثیر الاحزان نوشته ابن نما حلی، مجمع الآداب فی معجم الالقاب نوشته ابن فوطی، نوادر الاثر نوشته ابو محمد قمی رازی، و الیقین سید بن طاوس.

به کوشش علی آل کوثر این کتاب بازسازی شده و به همت موسسۀ مجمع احیاء الثقافة الاسلامیه در سال ۱۴۳۳ق / ۱۳۹۰ش منتشر شده است. کتاب شامل فهارس فنی آیات قرآن، موضوعات محتوای کتاب و مصادر تحقیق است.

برچسب: الخصائص العلویه الخصائص العلویه علی سائر البریه خصائص علویه علی آل کوثر مجمع احیاء الثقافة الاسلامیة مجمع احیای فرهنگ اسلامی نطنزی