تناسب آیات

«تناسب آیات» ترجمه قسمتی از جلد پنجم کتاب «التمهید فی علوم القرآن» نوشته علامه محمد هادی معرفت با ترجمه آقای عزت الله مولائی نیا همدانی می‌باشد.

معرفی کتاب

این کتاب یکی از مهم‌ترین موضوعات علوم و معارف قرآنی، یعنی تناسب بین آیات را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد. این موضوع از دیرباز مورد توجه دانشمندان علوم قرآنی قرار گرفته است. به اعتقاد نویسنده تنظیم آیات در هرسوره توقیفی است و با نظر معصوم علیه‌السّلام انجام پذیرفته است، زیرا اختلاف نمود آیات دلیلی جز توقیف نمی‌تواند داشته باشد، علاوه بر اینکه حسن مطلع و ختام هرسوره نشانگر آن است که سوره (مجموع آیات) هدف یا اهدافی را دنبال می‌کرده که با تمامی سوره اتمام یافته، از این رو جز به توقیفی بودن ترتیب سور و آیات رای دیگری نمی‌توان قائل شد. مترجم در مقدمه کتاب به معرفی کتاب «التمهید»، تعریف «تناسب» از دیدگاه اندیشمندان اسلامی و معرفی کتابهایی که در این زمینه نگاشته شده و نیز فائده و نقش علم تناسب در تفسیر قرآن کریم و انواع ارتباطهای ممکن التصور بین آیات پرداخته است.

فصل اول

در فصل اول کتاب، تناسب و تناسق معنوی در قرآن کریم، تشکل سیاق، آیاتی که درک تناسب آنها مشکل است نظیر آیات ۱۸۹ بقره، ۱ و ۲ اسراء ، ۲ و ۳ نساء و… ، تناسب تمام آیات یک سوره با اهداف و اغراض کلی آن، تناسب ابتدا و انتهای هرسوره با هم و تناسب هردو با اهداف آن، حسن ائتلاف و انسجام مجموعه آیات هرسورة، نقد نظریه مستشرقین در ادعای پراکنده بودن مطالب سوره‌های قرآن، سوره حمد و تناسب آیات این سوره با اهدافش، سوره مبارکه بقره و تناسق آیات آن مورد بررسی قرار گرفته است.

فصل دوم

در فصل دوم، تناسب فواصل آیات قرآن کریم، اقسام فواصل از قبیل: تمکین و ارائه آیاتی که این قسم در آن رعایت شده است، تصدیر، توشیخ و ایغال و ارائه نمونه‌ای از آیات دراین باره، بررسی فواصلی که وجه تناسب آنها روشن نشده است.

فصل سوم

در فصل سوم به بیان قانون و ضابطه معرفت و شناخت فواصل در آیات که در امر تفسیر بسیار مهم و ضروری است بیان شده است.

فصل چهارم

فصل چهارم به بیان دیدگاه دانشمندان در مورد وجود سجع و عدم آن در قرآن کریم پرداخته است. برخی شان قرآن را بالاتر از آن می‌دانند که در آن سجع به کار رفته باشد و برخی چون معتزله نظر به وجود و اثبات سجع در قرآن کریم داده و این ویژگی را باعث برتری سخن و کلام خداوند قلمداد کرده‌اند. انواع فواصل کلام نظیر: متوازی، مطرف، متماثل، مرصع، متقارب و…
اساس و مبانی فواصل قرآنی و… در این فصل مورد بررسی قرار گرفته است. فواتح و خواتیم سور قرآنی، مبادی، مقدمات و افتتاحات در کلام خداوند، خطابات خداوند در قرآن کریم که بصورت مشافهه‌ای صورت گرفته که خود باعث بزرگداشت شان مخاطبین است، حروف مقطعه در اوائل سوره‌ها و بیان دیدگاههای مختلف درباره آنها، تناسب سوره‌ها و دیدگاههای متفاوت در این موضوع در فصول بعدی مورد بررسی قرار گرفته است.

ساختار کتاب

کتاب مشتمل بر یک پیشگفتار و نه فصل ذیل می‌باشد: فصل اول: تناسب و تناسق معنوی در قرآن کریم. فصل دوم: اقسام فواصل قرآن کریم فصل سوم: قانون و ضابطه معرفت و شناخت فواصل در آیات. فصل چهارم: وجود سجع در قرآن. فصل پنجم: فواتح و خواتیم سوره‌های قرآن کریم. فصل ششم: مبادی، مقدمات و افتتاحات در کلام خدای تعالی. فصل هفتم: خطابات خداوند در قرآن کریم. فصل هشتم: حروف مقطعه در اوائل سوره‌ها. فصل نهم: تناسب سوره‌ها. در پایان هم فهرست آیات، مصادر و مطالب کتاب آمده است.

این کتاب که ترجمه بخشی از «التمهید فی علوم القرآن» علامه محمد هادی معرفت است، توسط آقای عزت الله مولائی نیا همدانی نگاشته شده و در قطع وزیری با جلد شومیز در ۲۱۲ صفحه برای بار اول در سال ۱۳۷۳ هجری شمسی از سوی «بنیاد معارف اسلامی» قم منتشر شده است.