شرح نهج البلاغه

شرح نهج‌البلاغه لشارح محقق من اعلام القرن الثامن تحقيق عزيزالله عطاردى به زبان عربى است. در ابتداى اثر مقدمه محققانه‌اى به قلم محقق ديده مى‌شود كه حاوى مطالب ارزشمندى درباره موضوعات، شبهات، نسخ نهج‌البلاغه و مؤلف آن است. محقق درباره كتاب نوشته است كه نسخه موجود از اين كتاب، اول و آخرش ناقص است و شارح آن معلوم نيست تنها در مواردى خود را ملازم وزيز معروف رشيدالدين همدانى معرفى كرده و شرح مشكلات نهج‌البلاغه را از او پرسيده است. در صفحه 91 و 110 و 123 و غير آن چنين مى‌گويد: «در روز 13 جمادى‌الآخر سال 712، از تحقيق كلام حضرت… پرسيدم و به صورت ارتجالى پاسخ گفت». از اين عبارت معلوم مى‌شود كه وى در اوايل قرن هشتم هجرى مى‌زيسته است و در سفرهاى رشيدالدين ملازم وى بوده است.

ممكن است كه وى از علماى مدرسه سيارى كه رشيدالدين تأسيس كرده بوده است. رشيدالدين همان فضل‌الله بن عمادالدوله، وزير كبير و عالم شهير همدانى، وزير سلطان محمد خدابنده بوده است. وى طبيبى ماهر و فيلسوفى كامل و از شاگردان خواجه نصيرالدين طوسى بوده است. او از صاحب‌نظرانى است كه داراى آثار بزرگ و تأليفات ارزشمندى است كه حكايت از دقت نظر و تبحر او در علوم و فنون دارد و در سال 718 به قتل رسيده است.

در اين اثر خطبه‌هاى 3 تا 51 مورد شرح واقع شده است و شروح دو خطبه اول و خطبه‌هاى پنجاه و يكم به بعد و احتمالاً نامه‌ها و حكمت‌ها از بين رفته است. هر خطبه به لحاظ لغت، اعراب، معانى، بيان، بديع و فحواى كلام حضرت مورد بحث واقع شده است. در انتها نيز در بخشى با عنوان «اللطائف الرشيديه» پاسخ‌هاى رشيدالدين در رابطه با سؤالات شارح ذكر شده است. شارح در برخى از بخش‌ها تنها به يك خط بسنده كرده و يا اين كه در بخشى مانند «بيان» مطلبى ننوشته است كه محقق متذكر شده كه در اين بخش چيزى نيامده است.

محقق كتاب در پاورقى معانى برخى الفاظ و بيوگرافى اجمالى از اعلام و آدرس آيات و اختلاف نسخ را آورده است.